Chandrayaan-3 : भारताने चांद्रयान-3 चंद्रावर पाठवून मोठा विक्रम केला, चंद्रावरून जी माहिती प्रज्ञान आणि विक्रम यांच्याकडून आली जी इस्रोला अपेक्षित होती. तर आता यासंदर्भात एक नवीन अपडेट समोर आले आहे. इस्रो म्हणजेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेची महत्त्वाकांक्षी चंद्र मोहीम चांद्रयान-3 सध्या निष्क्रिय अवस्थेत म्हणजेच चंद्रावर सुप्त अवस्थेत आहे. मिशन चांद्रयान-3 कायमचे स्लीप मोडमध्ये ठेवण्यात आले आहे. चांद्रयान-3 या वर्षी 23 ऑगस्ट रोजी चंद्रावर उतरले होते आणि त्याचे रोव्हर प्रज्ञान आणि विक्रम लँडर यांनी अनेक प्रयोग केले होते. सध्या दोघेही स्लीप मोडमध्ये आहेत. इस्रोचे प्रमुख एस सोमनाथ म्हणाले की, मोहीम पूर्ण होईपर्यंत चांद्रयान-3 कधीही पृथ्वीवर परतणार नाही आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर कायम राहील. विक्रम लँडर आपले काम चोख बजावल्यानंतर चंद्रावर आनंदाने झोपला आहे.
चांद्रयान-3 चे लँडर विक्रम आणि रोव्हर प्रज्ञान निष्क्रिय केले गेले आहेत आणि आता चंद्रावर त्यांना सर्वात मोठा धोका आहे तो सूक्ष्म उल्कापिंडाचा प्रभाव आहे, जो चंद्राच्या पृष्ठभागावर सतत भडिमार करत आहे. इंडिया टुडेच्या वृत्तानुसार, एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले की, रोव्हर प्रज्ञान आणि विक्रम लँडर या दोघांनाही चंद्राच्या पृष्ठभागावर सतत भडिमार करणाऱ्या मायक्रोमेटोरॉइड्सचा परिणाम होऊ शकतो. चंद्राच्या पृष्ठभागावर सोडलेल्या अपोलो अंतराळयानासह यापूर्वी इतर मोहिमांनाही असेच नुकसान झाले असल्याने इस्रोला याची जाणीव असल्याचे त्यांनी सांगितले.
सूर्यापासून किरणोत्सर्गाचा भडिमार होण्याचा धोका
मणिपाल सेंटर फॉर नॅचरल सायन्सेसचे प्राध्यापक आणि संचालक डॉ. पी. श्रीकुमार यांच्या हवाल्याने अहवालात म्हटले आहे की, चंद्रावर वातावरण किंवा ऑक्सिजन नसल्यामुळे अवकाशयानाची क्षरण होण्याचा धोका नाही. परंतु दीर्घ चंद्र रात्रीच्या थंड तापमानाव्यतिरिक्त मायक्रोमेटीओरॉइडच्या प्रभावामुळे अवकाशयानाचे आणखी नुकसान होऊ शकते का हे पाहणे बाकी आहे. प्राध्यापक पुढे म्हणाले की, चंद्रावर वातावरण नसल्यामुळे सूर्याकडून सतत किरणोत्सर्गाचा भडिमार होत आहे. यामुळे चांद्रयान-३ चेही काही नुकसान होऊ शकते. तथापि, आमच्याकडे याबद्दल जास्त डेटा नसल्यामुळे पुढे काय होईल हे आम्हाला अद्याप माहित नाही.
चंद्रावरील धूळ रोव्हर आणि लँडर खराब करेल का?
एवढेच नाही तर चंद्राची धूळ विक्रम लँडर आणि रोव्हर प्रज्ञानच्या पृष्ठभागावरही पोहोचेल. पृथ्वीच्या धूलिकणाच्या विपरीत, चंद्रावर हवा नसल्यामुळे चंद्राची धूळ रोव्हर आणि लँडरला चिकटू शकते. चांद्रयान-३ वर धूळ कशी जागा व्यापते याची पुष्टी करण्यासाठी डेटा उपलब्ध आहे, जसे अपोलो मोहिमेदरम्यान आढळून आले होते. तथापि, चांद्रयान-3 च्या आतापर्यंतच्या कामगिरीवर इस्रोचे शास्त्रज्ञ समाधानी आहेत कारण चांद्रयान-3 ने चंद्रावर जे करण्यासाठी डिझाइन केले होते ते केले आणि स्लीप मोडमध्ये जाण्यापूर्वी 14 दिवसांची मोहीम यशस्वीरित्या पूर्ण केली.
ISRO प्रमुखांनी चांद्रयान-3 चे अपडेट दिले
दरम्यान, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेचे (इस्रो) अध्यक्ष एस. सोमनाथ म्हणतात की चांद्रयान-3 चे रोव्हर ‘प्रज्ञान’ चंद्राच्या पृष्ठभागावर सुप्त अवस्थेत आहे, परंतु ते पुन्हा सक्रिय होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. सोमनाथ म्हणाले की, रोव्हर आणि लँडर ‘विक्रम’ चंद्राच्या पृष्ठभागावर हायबरनेशन किंवा निष्क्रिय अवस्थेत गेले आहेत हे अंतराळ संस्थेला चांगलेच ठाऊक आहे. ते म्हणाले की ‘चांद्रयान -3’ मोहिमेचे उद्दिष्ट ‘सॉफ्ट लँडिंग’ होते आणि त्यानंतर पुढील 14 दिवस प्रयोग केले गेले आणि सर्व आवश्यक डेटा गोळा केला गेला.
इस्रो प्रमुखांना अजूनही रोव्हर आणि लँडर सक्रिय होण्याची आशा आहे
सोमनाथ एका कार्यक्रमादरम्यान म्हणाला होता की, आता तो तिथे शांत झोपतोय… त्याला नीट झोपू द्या… आपण त्याला त्रास देऊ नये… जेव्हा त्याला स्वतःहून उठायचं असेल, तेव्हा तो उठेल… मला आत्ता त्याबद्दल हेच म्हणायचं आहे. . रोव्हर पुन्हा सक्रिय होईल अशी इस्रोला अजूनही आशा आहे का, असे विचारले असता ते म्हणाले की, आशा बाळगण्याचे कारण आहे. आपल्या ‘आशा’ची कारणे सांगताना सोमनाथ म्हणाले की या मिशनमध्ये लँडर आणि रोव्हरचा समावेश होता. त्यांनी सांगितले की लँडरची रचना खूप मोठी असल्याने त्याची पूर्ण चाचणी होऊ शकत नाही. पण जेव्हा उणे २०० अंश सेल्सिअस तापमानात रोव्हरची चाचणी घेण्यात आली तेव्हा ते अगदी कमी तापमानातही काम करत असल्याचे आढळून आले, असे ते म्हणाले. ‘चांद्रयान-3’ मोहिमेचे उद्दिष्ट पूर्ण झाल्याचे इस्रो प्रमुखांनी स्पष्ट केले. ते म्हणाले की, इस्रो मिशनद्वारे संकलित केलेल्या वैज्ञानिक डेटाचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करत आहे.
चांद्रयान-३ चंद्रावर कधी उतरले?
23 ऑगस्ट रोजी चंद्रावर उतरल्यानंतर लँडर, रोव्हर आणि पेलोड यांनी एकामागून एक प्रयोग केले जेणेकरून ते 14 पृथ्वी दिवसांमध्ये (एक चंद्र दिवस) पूर्ण करता येतील. चंद्रावरील एक दिवस पृथ्वीवरील १४ दिवसांच्या बरोबरीचा असतो. पृथ्वीचा एकमेव नैसर्गिक उपग्रह असलेल्या चंद्रावर रात्र पडण्यापूर्वी अनुक्रमे 4 आणि 2 सप्टेंबर रोजी लँडर आणि रोव्हर दोन्ही स्लीप मोडमध्ये गेले. ISRO ने 22 सप्टेंबर रोजी सांगितले होते की त्यांनी आपल्या चंद्र मोहिमेतील ‘चांद्रयान-3’ च्या लँडर ‘विक्रम’ आणि रोव्हर ‘प्रज्ञान’ यांच्याशी संपर्क साधून त्यांची सक्रिय स्थिती जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला आहे, परंतु अद्याप त्यांच्याकडून कोणतेही संकेत मिळालेले नाहीत.
