उद्योपती व टाटा सन्सचे माजी अध्यक्ष सायरस मिस्त्री यांचे रविवारी एका अपघातात निधन झाले. सायरस हे पारशी समाजातील आहेत. मात्र पारशी परंपरेनुसार त्यांचे अंतिम संस्कार झाले नाहीत. पारशी परंपरेत अंत्यसंस्काराची प्रक्रिया फार कठीण असते, असे म्हटले जाते. हिंदू धर्मात शरीराला अग्नी किंवा पाणी सोपवले जाते, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन समाजात मृतदेह पुरला जातो, परंतु पारशी समाजात असे नाही. पारशी लोक मृतदेह आकाशाकडे सोपवतात. नंतर या मृतदेहाला गिधाडे, गरुड, कावळे हे खातात.
मृतदेह आकाशाकडे का सोपवतात?
हिंदू धर्मात मृत शरीराला अग्नी किंवा पाण्याच्या स्वाधीन केले जाते. म्हणजे मृतदेह जाळला किंवा पाण्यात बुडवतात. तर काही ठिकाणी मृतदेह पुरण्याचीही प्रथा आहे. याचबरोबर मुस्लिम आणि ख्रिश्चन धर्मात मृतदेह पृथ्वीवर सोपविला जातो. म्हणजे मृतदेहाला जमिनीत पुरतात.
पारशी पंथात अंत्यसंस्कार पूर्णपणे भिन्न आहेत. पारसी अग्नीला देवता मानतात. त्याचप्रमाणे पाणी आणि पृथ्वी यांनाही पवित्र मानले जाते. तर मृत शरीर अपवित्र मानले जाते. अशा स्थितीत मृतदेह जाळल्याने, प्रवाहित केल्याने किंवा दफन केल्याने अग्नि, पाणी किंवा पृथ्वी अपवित्र होते, अशी त्यांची धारणा आहे. असे केल्याने देवाची रचना दूषित होते. त्यामुळे पारशी समाजात मृतदेह आकाशाकडे सोपवला जातो.
मग मृतदेहाचे काय होते?
आता तुम्ही विचार करत असाल की पारशी लोक मृतदेह आकाशाकडे कसे सोपवतात? यासाठी टॉवर ऑफ सायलेन्स बांधण्यात आला आहे. त्याला दख्मा असेही म्हणतात. ही एक मोठी गोलाकार भरतकाम केलेली विहीर आहे. यामध्ये पारशी लोक मृतदेह सूर्यप्रकाशात नेऊन सोडतात. जे नंतर गिधाडे, गरुड, कावळे खातात. जगात पारशी समाजाच्या लोकांची लोकसंख्या सुमारे दीड लाख आहे. त्यापैकी बहुतांश मुंबईत राहतात. त्यामुळेच मुंबईच्या हद्दीत टॉवर ऑफ सायलेन्स उभारण्यात आला आहे.
सायरस मिस्त्रींसाठी परंपरा का बदलली?
खरं तर, बहुतेक गिधाडे दख्मामध्ये ठेवलेले शव खातात. गेल्या काही वर्षांत गिधाडांच्या संख्येत झपाट्याने घट झाली आहे. अजून गिधाडे दिसत नाहीत. हे पारशी समाजासाठी चिंतेचे कारण आहे. आता पारशी लोकांना या पद्धतीने अंतिम संस्कार करण्यात अडचणी येत आहेत. कारण, शव खाण्यासाठी गिधाडे पोहोचले नाहीत तर तो कुजते. त्यामुळे दुर्गंधी दूरवर पसरत असून रोगराई पसरण्याची भीती आहे.
कोरोनाच्या काळातही हा प्रश्न निर्माण झाला होता. त्या काळातही, पारशी धर्मगुरूंची इच्छा होती की मृतदेहांवर याच पद्धतीने अंत्यसंस्कार केले जावे, परंतु ते कोविड नियमांनुसार नव्हते. तज्ज्ञांनी यासाठी असा युक्तिवाद केला की अशा प्रकारे संसर्ग पसरण्याचा धोका वाढतो. पक्ष्यांमध्येही संसर्ग पसरू शकतो. अशा परिस्थितीत हे प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयातही पोहोचले. आता अनेक पारशी समाजातील लोक विद्युत स्मशानभूमीत अंत्यसंस्कार करत आहेत. सायरस मिस्त्री यांचेही अंत्यसंस्कार विद्युत स्मशानभूमीतच झाले.
सायरस मिस्त्री गुजरातमधील उदवारा येथील इराणशाह आतश बेहराम या पारशी मंदिरात गेले होते. रविवारी तेथून मुंबईला परतत असताना त्यांची मर्सिडीज कार महाराष्ट्रातील पालघर जिल्ह्यातील सूर्या नदीवरील पुलाजवळ दुभाजकावर आदळली. अपघात झाला त्यावेळी कारमध्ये मिस्त्री यांच्यासह चार जण बसले होते. गाडी मुंबईतील प्रसिद्ध स्त्रीरोग तज्ज्ञ डॉ. अनाहिता पांडोळे चालवत होत्या. या अपघातात डॉ.पांडोळे व त्यांच्यासोबत पुढील सीटवर बसलेले त्यांचे पती दारियस पांडोळे हे गंभीर जखमी झाले. त्याचवेळी मागच्या सीटवर बसलेले सायरस मिस्त्री आणि दारियसचा भाऊ जहांगीर पांडोळे यांचा अपघातात मृत्यू झाला. अनाहिता पांडोळे व त्यांच्या पतीवर उपचार सुरू असल्याचे डॉ. अनाहिता आणि तिच्या पतीला अनेक फ्रॅक्चर झाले आहेत.
