Chandrayaan-3 : चंद्रावर यशस्वी सॉफ्ट लँडिंगनंतर रोव्हर ‘प्रज्ञान’ पृथ्वीला दररोज अपडेट पाठवत आहे. दरम्यान, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने सोमवारी सांगितले की, 27 ऑगस्ट 2023 रोजी रोव्हरला त्याच्या स्थानाच्या तीन मीटर पुढे चार मीटर व्यासाचा खड्डा सापडला. यानंतर रोव्हरला परत जाण्याच्या सूचना देण्यात आल्या. ती आता सुरक्षितपणे नवीन मार्गावर जात आहे.
यापूर्वी, चांद्रयान-3 च्या ‘विक्रम’ लँडरमध्ये बसवलेल्या ChaSTE उपकरणाने चंद्राच्या तापमानाशी संबंधित पहिली माहिती पाठवली होती. यानुसार चंद्रावर वेगवेगळ्या खोलीतील तापमानात मोठा फरक आहे. चंद्राचा पृष्ठभाग ५० डिग्री सेल्सिअस इतका गरम असताना, जेव्हा तुम्ही पृष्ठभागाच्या फक्त ८० मिमी खाली जाता तेव्हा तापमान उणे १० डिग्री सेल्सियसपर्यंत खाली येते. चंद्राचा पृष्ठभाग एखाद्या इन्सुलेट भिंतीसारखा आहे, ज्यामध्ये सूर्याच्या तीव्र उष्णतेचा प्रभाव पृष्ठभागाच्या आत येण्यापासून रोखण्याची क्षमता आहे.
काही तज्ञांचा असा दावा आहे की चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या खाली पाणी साठलेले असू शकते हे देखील एक चिन्ह आहे. इस्रोने रविवारी या नवीन माहितीबद्दल लिहिले की ‘विक्रम’ लँडरने चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या थर्मो फिजिकल एक्सपेरिमेंट म्हणजेच ChaSTE उपकरणाद्वारे दक्षिण ध्रुवाजवळ चंद्राच्या वरच्या थराचे तापमान प्रोफाइल केले आहे. हे चंद्राच्या पृष्ठभागाचे थर्मल वर्तन समजण्यास मदत करू शकते.
इस्रोने शेअर केलेल्या आलेखानुसार चंद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान ७० अंश सेल्सिअस आहे. खोलवर गेल्यावर तापमान झपाट्याने घसरते. 80 मिमीच्या आत गेल्यानंतर, तापमान -10 अंशांपर्यंत खाली येते. दुसऱ्या शब्दांत, असे दिसते की चंद्राचा पृष्ठभाग उष्णता टिकवून ठेवण्यास सक्षम नाही.
ज्येष्ठ शास्त्रज्ञांनी आश्चर्य व्यक्त केले
ग्राफिक चित्राबाबत, इस्रोचे शास्त्रज्ञ बीएचएम दारुकेशा यांनी सांगितले की, आम्हा सर्वांचा असा विश्वास होता की पृष्ठभागावरील तापमान सुमारे 20 अंश सेंटीग्रेड ते 30 अंश सेंटीग्रेड असू शकते, परंतु ते 70 अंश सेंटीग्रेड आहे. हे आश्चर्यकारकपणे आमच्या अपेक्षेपेक्षा जास्त होते.
शास्त्रज्ञ दारुकेशा यांनी सांगितले की जेव्हा आपण पृथ्वीच्या आत दोन ते तीन सेंटीमीटर जातो तेव्हा आपल्याला दोन ते तीन अंश सेंटीग्रेड फरक दिसत नाही, तर तेथे (चंद्र) 50 अंश सेंटीग्रेड फरक असतो. हे मनोरंजक आहे. ज्येष्ठ शास्त्रज्ञ म्हणाले की, चंद्राच्या पृष्ठभागाखालील तापमान उणे 10 अंश सेल्सिअसपर्यंत घसरते. तफावत 70 अंश सेल्सिअस ते उणे 10 अंश सेल्सिअस आहे, असे ते म्हणाले.
इस्रोने ही माहिती दिली
इस्रोने सांगितले की, पेलोडमध्ये तापमान मोजण्याचे साधन आहे, जे पृष्ठभागाच्या खाली 10 सेमी खोलीपर्यंत पोहोचण्यास सक्षम आहे. हा आलेख चंद्राच्या पृष्ठभागावर किंवा वेगवेगळ्या खोलीतील पृष्ठभागाच्या तापमानातील फरक दाखवतो, जसे की तपासादरम्यान नोंदवले गेले. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाबद्दल अशी ही पहिलीच माहिती आहे. त्याचा सविस्तर अभ्यास अजून चालू आहे. इस्रोने जारी केलेल्या आलेखामध्ये असे दाखवले आहे की ChaSTE पेलोड जसजसे खोलीकडे सरकत आहे तसतसे चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या तापमानात चढ-उतार दिसत आहेत.
ChaSTE म्हणजे काय?
विक्रम लँडरवरील ChaSTE दक्षिण ध्रुवाभोवती वरच्या चंद्राच्या मातीचे तापमान मोजते. त्याच्या मदतीने चंद्राच्या पृष्ठभागाचे थर्मल गणित समजू शकते. ChaSTE पेलोड एक तापमान तपासणी आहे, जे नियंत्रित प्रवेश यंत्रणेच्या मदतीने 10 सेमी खोलीपर्यंत पोहोचू शकते. पेलोडमध्ये 10 भिन्न तापमान सेन्सर आहेत. ISRO ने सामायिक केलेला आलेख वेगवेगळ्या खोलीवर नोंदलेल्या चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या किंवा जवळच्या पृष्ठभागाच्या तापमानातील फरक दर्शवतो. चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर केलेली ही पहिली तपासणी आहे. असे करणारा भारत हा पहिला देश ठरला आहे.
ISRO ने सांगितले की ‘ChaSTE’ पेलोड इस्रोच्या विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर (VSSC) च्या स्पेस फिजिक्स लॅबोरेटरी (SPL) च्या नेतृत्वाखालील टीमने फिजिकल रिसर्च लॅबोरेटरी (PRL), अहमदाबाद यांच्या सहकार्याने विकसित केले आहे.
